Celiakia - czym jest, objawy, dieta
Popularność diety bezglutenowej znacząco wpłynęła na zainteresowanie celiakią. Do niedawna istniał pogląd, że jest to jedynie choroba wieku dziecięcego, z której się z czasem wyrasta. Dziś już wiadomo, że to mit. Celiakia jest to choroba trzewna, z którą pacjent boryka się przez całe życie, a brak leczenia powoduje groźny dla zdrowia zanik kosmków jelita cienkiego. Może pojawić się w każdym wieku, a dwa razy częściej dotyczy kobiet, niż mężczyzn. Sprawdź, jakie są objawy i metody rozpoznania celiakii oraz jak skutecznie ją leczyć.
Czym jest celiakia?
Najprościej mówiąc, Celiakia (enteropatia glutenowa) jest nietolerancją organizmu chorego na gluten. Badacze szacują, że na chorobę trzewną cierpi około 1% ludności świata. Z roku na rok wiedza o celiakii wzrasta. Obecnie wiadomo, że na jej wystąpienie ma wpływ przede wszystkim genetyka, natomiast do rozwoju choroby przyczyniają się czynniki fizyczne i środowiskowe.
Celiakia nie jest alergią pokarmową, natomiast ma podłoże autoimmunologiczne. U osób z celiakią występują antygeny HLA DQ2 lub DQ8, które wywołują u chorego patologiczną reakcję układu odpornościowego po spożyciu produktów zawierających gluten.
Co to jest gluten?
W ostatnim czasie dużo się mówi o glutenie, jednak nie wiele osób zdaje sobie sprawę, czym on naprawdę jest. Gluten to nic innego jak grupa białek występujących w ziarnach zbóż. Znajdziemy go w pszenicy, życie czy jęczmieniu, a więc także i we wszystkich produktach, które je zawierają. Po połączeniu z wodą staje się lepki i elastyczny. Dzięki zawartości glutenu produkty mączne mają odpowiednią strukturę.
Na czym polega nietolerancja glutenu?
Pod wpływem glutenu organizm rozpoczyna produkcję charakterystycznych przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej, które następnie przyczyniają się do zaniku kosmków jelitowych. Te natomiast odpowiedzialne są za prawidłowe wchłanianie składników odżywczych z pożywienia. Brak leczenia celiakii może w efekcie prowadzić do zespołu złego wchłaniania i niedożywienia.
Następstwa zespołu złego wchłaniania
Uszkodzenie kosmków jelitowych powoduje zmniejszenie powierzchni wchłaniania w jelicie. Dlatego u osób chorych na celiakię często występują niedobory witamin i minerałów niezbędnych do normalnego funkcjonowania organizmu. Ponadto zwiększa się ryzyko wystąpienia innych chorób współistniejących.
Objawy choroby trzewnej
Do głównych objawów choroby trzewnej należą te ze strony układu pokarmowego. U osób z celiakią często są obserwowane przewlekłe biegunki, utrata masy ciała, bóle brzucha i wzdęcia. Ponadto objawy celiakii mogą się różnić w zależności od postaci choroby. Często występuje także anemia z niedoboru żelaza lub witamin z grupy B.
Rodzaje celiakii
W celiakii klasycznej (jawnej) oprócz niedyspozycji przewodu pokarmowego występują także zaburzenia wchłaniania mikro i makroelementów, niski wzrost i opóźnienie dojrzewania płciowego. Ta postać celiakii częściej występuje u dzieci, jako następstwo wprowadzenia do diety produktów mącznych.
Znacznie szersze spektrum objawów pojawia się w przypadku celiakii nietypowej. Pomimo że ta postać występuje częściej od klasycznej, to sprawia znacznie większą trudność w zdiagnozowaniu. Pojawiają się w niej głównie objawy pozajelitowe, które często mylone są z innymi schorzeniami. Są to między innymi:
- zapalenia stawów
- zaburzenia neurologiczne
- bóle głowy i problemy z koncentracją
- skłonność do poronień lub niepłodność
- zapalenie skóry i błon śluzowych jamy ustnej
Ciekawostką też jest fakt istnienia celiakii bezobjawowej (postać latentna). Pacjenci nie wykazują żadnych objawów klinicznych poza obecnością przeciwciał.
Skutki celiakii
Jak już było to wcześniej wspomniane, celiakia uszkadza błonę śluzową jelita cienkiego. Dlatego w następstwie często występuje z innymi chorobami autoimmunologicznymi. Pacjenci, u których stwierdzona została celiakia, powinni bezwzględnie przestrzegać dietę bezglutenową.
Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią ostrzega chorych przed fatalnymi skutkami spożywania glutenu. Wśród nich są takie choroby jak: osteoporoza, nowotwory układu pokarmowego, hipoplazja szkliwa zębowego, niepłodność, a także zaburzenia psychiczne i depresja.
Metody diagnozowania celiakii
Jeśli podejrzewasz u siebie celiakię, koniecznie zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu i omów z nim swoje objawy. Następnie zdecyduje on o skierowaniu do poradni gastroenterologicznej. Prawidłowe rozpoznanie celiakii możliwe jest tylko w przypadku, kiedy przez minimum 6 tygodni przed badaniem pacjent codziennie spożywał posiłki zawierające gluten. Dlatego pod żadnym pozorem nie powinno się wprowadzać diety bezglutenowej samodzielnie bez konsultacji z lekarzem.
Diagnostyka celiakii krok po kroku
U pacjentów posiadających objawy gastroenterolog zleca w pierwszej kolejności testy serologiczne na obecność charakterystycznych przeciwciał. Ponadto mogą okazać się potrzebne dodatkowe badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi, czy stężenie żelaza i innych pierwiastków. Jeśli ilość przeciwciał znacznie przekracza normę, następne w kolejności są badania genetyczne na obecność genów HLA. Stwierdzenie ich obecności jest kluczowe w diagnostyce w kierunku celiakii, jednak nie jest wystarczające do potwierdzenia choroby. Natomiast brak genów pozwala ją wykluczyć.
Jeśli istnieje duże prawdopodobieństwo choroby trzewnej, konieczne może okazać się wykonanie endoskopii pozwalającej ocenić stan jelita cienkiego wraz z biopsją. Takie badanie pozwala ostatecznie rozpoznać, czy jest to celiakia.
Leczenie nadwrażliwości na gluten
Najważniejszą metodą leczenia celiakii jest wprowadzenie diety bezglutenowej. Już po kilku tygodniach przyczynia się ona do ustania objawów klinicznych i stopniowej odbudowy błony śluzowej jelita cienkiego.
Ścisłe przestrzeganie diety przez osoby z chorobą trzewną znacząco poprawia komfort życia. Można mówić tutaj o powrocie do zdrowia, jednak należy pamiętać, że nadwrażliwość na gluten towarzyszy choremu przez całe życie. Dlatego eliminacja glutenu z diety musi być konsekwentna i restrykcyjna. Powrót do spożywania produktów glutenowych spowoduje nawrót przykrych objawów i zwiększy ryzyko ciężkich powikłań.
Na czym polega dieta bezglutenowa?
Dieta bezglutenowa opiera się na całkowitej eliminacji produktów zawierających w składzie nawet śladowe ilości glutenu. Dlatego należy odstawić wszelkie przetwory zbożowe. Osoby z celiakią i na diecie muszą podczas zakupów dokładnie analizować skład produktów. Mało kto wie, że gluten można znaleźć, chociażby w wędlinach, słodyczach i nabiale. Na diecie bezglutenowej łatwo jest o błędy żywieniowe prowadzące do braku makro i mikroelementów. Chorzy rozpoczynający leczenie celiakii powinni zwrócić się o pomoc do dietetyka, który pomoże odpowiednio zbilansować jadłospis.
Jakie produkty bezglutenowe?
Obecnie na półkach sklepowych jest coraz więcej produktów bezglutenowych. Należy jednak uważać, aby pochodziły one ze sprawdzonych źródeł. Część firm produkuje żywność bezglutenową na sąsiedniej taśmie ze zwykłymi wyrobami. Stwarza to ogromne ryzyko zanieczyszczenia glutenem, a w efekcie może być niebezpieczne dla chorych na celiakię. Dlatego wybór powinien paść tylko na te, które mają na opakowaniu międzynarodowy znak Przekreślonego Kłosa. Oznacza on, że produkt jest sprawdzony i bezpieczny.
Produkty zbożowe można z łatwością zastąpić ich bezglutenowymi odpowiednikami. Chorzy na celiakię mogą bezpiecznie jeść produkty z:
[product id="7447, 9332, 8884"]
Wykorzystuje się je do wytworzenia mąki, płatków czy makaronu. Dodatkowo w diecie nie może brakować świeżych owoców i warzyw, orzechów, roślin strączkowych, nabiału i mięsa ze sprawdzonym składem oraz tłuszczy roślinnych. Dieta bezglutenowa nie musi być monotonna, wręcz przeciwnie: specjalne produkty dla osób z celiakią są smaczne i zdrowe.
Gluten można eliminować z diety jedynie jeśli istnieją do tego kliniczne powody. Używanie diety bezglutenowej jako odchudzającej jest sporym błędem i może powodować niedobory błonnika czy żelaza.
Pamiętaj, że choroba trzewna wymaga diagnozy. Jeśli podejrzewasz ją u siebie lub swojego dziecka, nie próbuj leczenia na własną rękę. Wprowadzając jakikolwiek rodzaj diety, powinno się najpierw skonsultować to ze specjalistą! Ponadto nigdy nie ignoruj objawów mogących świadczyć o celiakii. Brak leczenia może wywołać ciężkie choroby autoimmunologiczne. Pamiętaj, aby regularnie wykonywać podstawowe badania oraz prowadzić zdrowy tryb życia.